Flejtuszek

Czy to mały świntuch lub brudasek? Dziś tak, jednak znaczenie tego wyrazu zostało przeniesione z przedmiotu na osobę. Słowo to pochodzi od dawnego niemieckiego czasownika flaien ‘myć’ oraz rzeczownika Tuch ‘płótno, chustka’. Jak podaje Wiesław Morawski w „Słowniku języka polskiego XVII I XVIII wieku” flejtuszek to ‘niewielki zwitek materiału służący do zatykania ran, opatrunek, tampon’. Jeszcze w XVIII-wiecznym „Medyku domowym” pisano: „Zmięszawszy na maść, wtedy maści mocz fleytuszki tylko tak wielkie, ktoreby sam polip okryły”. Do tej samej rodziny wyrazów należy także flejtuch, pojawiający się już w trzech różnych kontekstach. W „Vademecum medicum” występuje w takim samym znaczeniu jak wyżej: „Zmoczywszy w tym bálsamie chusteczkę niekrochmaloną álbo fleytuch, przyłoż ná ranę”. Kolejne znaczenie tego słowa to ‘kłak do przybijania naboju w strzelbie i do czyszczenia strzelby’: „Prosiłem szwagra aby mi dał iakich kart do flinty na fleituchy” – zapisano w „Aktach sądu kryminalnego kresu muszyńskiego”. Co ciekawe, flejtuch występował także w metaforycznym znaczeniu, jako ‘czarny plasterek, przylepiany do twarzy przez kobiety w celu zwiększenia atrakcyjności wyglądu, muszka’. Ów wyraz pojawia się w tym znaczeniu m.in. u Wacława Potockiego we „Fraszkach” z XVII w.: „Jeśli cię rzadkie zębów błękitnych szeregi Albo po ospowatej twarzy cieszą piegi, Kędy na zupnej maści lepione flejtuchy Jak żywe wyrażają owe wielkie muchy?”.