Publikacje

Wyraz ten nazywał dalekiego przodka, od XVI w. także potomka, prawnuka i krewnego. To na pozór dziwne złożenie odnosiło się oczywiście do człowieka. Prasłowiański przedrostek pra- poprzedza mniej jasny człon -skurЪ/sĉurЪ zestawiany przez Wiesława Borysia z greckim he-kyrós ‘teść’, staroindyjskim śváśura ‘teściowa’, a pochodzić mogło od jeszcze starszego – praindoeuropejskiego wyrazu *(s)kur- ‘teść’.

To wcale nie błąd – dawniej przymiotnik grzeczny mógł się odnosić nie tylko do ludzi, a w dodatku miał zupełnie inne niż współcześnie znaczenie. Jak podaje Wiesław Boryś, od XVI w. wyraz ten oznaczał ‘dobrze wychowany, uprzejmy’, wcześniej także ‘będący do rzeczy, odpowiedni, należyty, stosowny’, ‘pełen zalet’.

Jak powiedział Kiemlicz do Andrzeja Kmicica w powieści Sienkiewicza: „Jest tam grzecznej jazdy na kilka tysięcy pod Zbrożkiem…” i wcale nie miał na myśli, że ów oddział złożony jest z miłych, uprzejmych ludzi, a raczej to, że całkiem do rzeczy jest ta armia. Grzeczna forteca znaczyłaby więc tyle co solidna, należycie zbudowana.

Natomiast zamiast staropolskiego zdania przywoływanego przez Zenona Klemensiewicza: „Tam obfitość grzecznych ryb” można byłoby śmiało powiedzieć „Tam jest bardzo dużo ryb i są całkiem do rzeczy!”. Wyraz ten zapisywano dawniej jako krzeczny, ponieważ pochodzi od staropolskiego wyrażenia przyimkowego k rzeczy – ‘do rzeczy’.

W XVI-XVIII w. przymiotnik ciekawy oznaczał ‘skłonny do biegania, często, szybko biegający’, ‘szybki w biegu’. Słowo to, jak podaje Wiesław Boryś, pochodzi od  wielokrotnego czasownika ciekać, znaczącego ‘biegać’. „Tchórz ma nogi ciekawe!” – pisał
Sebastian Klonowic w XVI w. Skąd wzięło się współczesne znaczenie tego wyrazu? Pierwotne znaczenie słowa sugerowało, że ciekawy to często biegający – stąd też ‘biegający, by się czegoś dowiedzieć, poznać nowiny’, następnie ‘pragnący coś wiedzieć’, a potem – ‘interesujący się czymś’.

Wyraz ten dawniej stanowił najogólniejszą nazwę wszystkich posiadanych rzeczy, które zapewniają człowiekowi byt. Jak podaje Wiesław Boryś, od XIV w. zaczął odnosić się jedynie do części dobytku – krów i wołów. Czasownik bydlić znaczył natomiast ‘mieszkać, przebywać’.